Σχολικός εκφοβισμός: Ένα υπαρκτό πρόβλημα που πρέπει και μπορεί να αντιμετωπιστεί

του Θεόδωρου Μπαρή, Αναπληρωτή Περιφερειακού Διευθυντή Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Ελλάδας

Τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο της βίας έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις στις σύγχρονες κοινωνίες ενώ ταυτόχρονα έχει αυξηθεί η συχνότητα εμφάνισής του και στο χώρο του σχολείου. Μαθητές και εκπαιδευτικοί γίνονται συχνά μάρτυρες εκδήλωσης μορφών βίαιης συμπεριφοράς εντός και εκτός σχολείου, γεγονός που έχει δημιουργήσει έντονο προβληματισμό και αμηχανία στους εκπαιδευτικούς και στους γονείς, καθώς μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοσωματική υγεία των μαθητών.

Τι είναι η σχολική βία και ο εκφοβισμός;

Η σχολική βία και ο εκφοβισμός αποτελούν κοινές μορφές της σχολικής  επιθετικότητας. Ο αντίστοιχος διεθνής όρος είναι το bullying. Ειδικότερα, ο όρος εκφοβισμός και βία στο σχολείο περιγράφουν την εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.

Στο σχολικό πλαίσιο ο εκφοβισμός και η βία μπορούν να εμφανιστούν οπουδήποτε μέσα ή και γύρω από το κτίριο, στην τάξη ή κατά τη διάρκεια του διαλείμματος, αν και συνήθως εκδηλώνονται στους διαδρόμους, στον προαύλιο χώρο και στις τουαλέτες όπου η επίβλεψη των εκπαιδευτικών καθίσταται εκ των πραγμάτων πιο δύσκολη.

Ποιες είναι οι μορφές της βίας και του εκφοβισμού;

Η βία μπορεί να εμφανιστεί με τη μορφή λεκτικού εκφοβισμού (ύβρεις, προσβλητικές χειρονομίες, εκβιασμοί, απειλές, διάδοση αρνητικών φημών, χλευασμοί, απαξιωτικοί χαρακτηρισμοί), κοινωνικού εκφοβισμού (καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα), σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα, ξυλοδαρμοί), ηλεκτρονικού εκφοβισμού (παρενόχληση μέσω e-mails, μηνυμάτων, κινητών τηλεφώνων, blogs, ιστοχώρων, ανάρτηση video ή φωτογραφιών) και σεξουαλικής παρενόχλησης.

Χαρακτηριστικά των παιδιών που γίνονται θύτες

Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα επιθετικής συμπεριφοράς χαρακτηρίζονται από ανυπακοή, έλλειψη συνεργατικής διάθεσης, αρνητισμό ως προς τις απαιτήσεις και τους κανόνες του σχολείου, απάθεια καθώς και αντιδραστική και προκλητική συμπεριφορά προς άτομα που κατέχουν εξουσία. Επιπλέον, τα επιθετικά παιδιά αδυνατούν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και λένε συχνά ψέματα.

Χαρακτηριστικά των παιδιών που γίνονται θύματα

Οι αποδέκτες του εκφοβισμού είναι συνήθως αδύναμα παιδιά που δυσκολεύονται να προστατεύσουν τον εαυτό τους,

νιώθουν ανασφάλεια και άγχος, έχουν ελάχιστους φίλους και, κατά κύριο λόγο, δεν είναι επιθετικά.

Ενδείξεις ότι τα παιδιά έχουν πέσει θύματα βίας

Η ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη και η μαθησιακή πορεία του παιδιού που έχει υποστεί βία μπορεί να επηρεαστεί σε σημαντικό βαθμό, καθώς τα παιδιά-θύματα σχολικού εκφοβισμού αρχικά νιώθουν φόβο, απόγνωση και παρουσιάζουν δυσκολίες συγκέντρωσης, τάσεις φυγής και απομόνωσης. Αισθάνονται ότι απειλούνται, τρομάζουν, αρνούνται να πάνε σχολείο και εκδηλώνουν συμπτώματα σχολικής φοβίας και κατάθλιψης. Μπορεί επίσης να γίνουν επιθετικά και να καταφεύγουν σε αρνητικές συμπεριφορές, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου τα ίδια τα παιδιά-θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά ή στα αδέρφια τους στο σπίτι.

Πρόληψη-Αντιμετώπιση

Το πιο ισχυρό μέτρο αντιμετώπισης της βίας και της επιθετικότητας στο σχολείο είναι η πρόληψη, η οποία επιτυγχάνεται μέσω της ενασχόλησης με τις ανάγκες και τα συναισθήματα του παιδιού, της παρατήρησης και αλλαγής των προτύπων μίμησης που δίνουν στα παιδιά γονείς και εκπαιδευτικοί και της συστηματικής και στοχευμένης  ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των ενηλίκων.

Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα, καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που αποσιωπώνται, διότι θεωρείται ότι εκθέτουν και στιγματίζουν τους θύτες, τα θύματα και το κύρος του σχολείου. Γενικά παρατηρείται έλλειμμα ενημέρωσης, περιορισμένη ευαισθητοποίηση και σχετική άγνοια για τη διαχείριση του προβλήματος. Οι γονείς μιλούν ελάχιστα για το πρόβλημα με τα παιδιά τους, οι μαθητές-θύματα συχνά αντιδρούν με απόσυρση και αποφεύγουν να ζητήσουν βοήθεια από τους ενήλικες, ενώ οι εκπαιδευτικοί συζητούν ελάχιστα στην τάξη σχετικές συμπεριφορές. Δεδομένου ότι ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο έχουν πολλές και σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, κάθε μέλος της σχολικής κοινότητας έχει ρόλο και ευθύνη για την αντιμετώπισή του.

Σε επίπεδο πρόληψης, πολύτιμος σύμμαχος στην προσπάθεια αποτροπής ανάλογων φαινομένων είναι η δημιουργία ασφαλούς και θετικού σχολικού κλίματος, το οποίο θα ενθαρρύνει την έκφραση των ανησυχιών και της επιθετικότητας των παιδιών μέσω της ενασχόλησης με αθλητικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες (ομάδες έρευνας, περιοδικού, ιστοσελίδας, θεατρικής έκφρασης, ραδιοφώνου, εικαστικών, κόμικ), οι οποίες προάγουν τις συνεργατικές αλληλεπιδράσεις και βοηθούν να σταματήσει ο κύκλος αναπαραγωγής και ενθάρρυνσης της ενδοσχολικής βίας. Βέβαια, η αντίληψη ότι μπορούν οι ενήλικες να παρέμβουν αποφασιστικά καταργώντας προβλήματα και διαφορές μεταξύ των παιδιών είναι λανθασμένη, δεδομένου ότι η επιθετικότητα και οι συγκρούσεις, μέχρι ενός σημείου, αποτελούν αναπόφευκτο στοιχείο της φυσιολογικής διαδικασίας ανάπτυξης και ωρίμανσης, χωρίς να συνεπάγεται ότι θα οδηγήσουν υποχρεωτικά σε καταστροφική συμπεριφορά και βία. Ωστόσο, το σχολείο μπορεί στο πλαίσιο της παιδαγωγικής του παρέμβασης να καλλιεργήσει στους μαθητές συμπεριφορές, δεξιότητες και γνώσεις οι οποίες θα τους εφοδιάσουν με  την ικανότητα να δρουν υπεύθυνα και όταν εμπλέκονται σε διαπροσωπικές ή ομαδικές συγκρούσεις να υιοθετούν εναλλακτικές και εποικοδομητικές μορφές επίλυσής τους, χωρίς να καταφεύγουν σε βία. Τέλος, απαιτείται η ευαισθητοποίηση και η συνεργασία εκπαιδευτικών και γονέων, ώστε να μάθουν να ακούνε προσεκτικά τα παιδιά και να κατανοούν τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους, χωρίς να τα κατακρίνουν.

Ως προς την αντιμετώπιση του εκφοβισμού, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να μιλάνε στο παιδί που εκφοβίζεται και να ακούνε με προσοχή και σοβαρότητα αυτά που έχει να πει,  διαβεβαιώνοντάς το ότι θα ανταποκριθούν άμεσα για να το προστατεύσουν και ότι είναι διαθέσιμοι να παράσχουν κάθε δυνατή βοήθεια. Οφείλουν να καταστήσουν σαφές στα παιδιά ότι δεν είναι δική τους ευθύνη η εμπλοκή τους ως θύματα σε τέτοια φαινόμενα και να τα ενθαρρύνουν να μην σιωπούν, εφόσον δεν αποτελεί «κάρφωμα» η αποκάλυψη ανάλογων περιστατικών.

Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει όλοι να συνεργαστούν σε ένα πλαίσιο παράλληλων δράσεων, διότι εφόσον η αιτιολογία του εκφοβισμού είναι πολυπαραγοντική και η αντιμετώπισή του θα πρέπει να είναι πολυεπίπεδη.

Αναρτήθηκε από: ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΥΛΩΝΑΚΗ